2017年春天 在海口人眼里是从美舍河复活开始的!
R?q?msal marketinq (ing. digital marketing) — marketinq f?aliyy?tini r?q?msal texnologiyalar?n k?m?yi il? h?yata ke?irm? prosesin? deyilir. R?q?msal marketinqin ?sas m?qs?di markan?, m?hsul v? ya xidm?ti internet vasit?sil? tan?tmaqd?r. Bununla yana?? müxt?lif üsullarla sat??lar?n art?r?lmas? da ?sas m?qs?dl?rd?n biridir. Burada potensial mü?t?ril?ri c?lb etm?k, istehlak?? kimi saxlamaq m?qs?dil? r?q?msal texnologiyalardan istifad? edilir. Hans? ki, sosial ??b?k?l?ri, veb saytlar?, e-mail xidm?tl?rini, mobil telefonlar?, r?q?msal televizorlar?, bir s?zl? internet? ??x??? olan bütün r?q?msal texnolagiyalar? v? al?tl?ri buraya daxil etm?k olar. Lakin internet? birba?a qo?ulmayan kanallardan da istifad? oluna bil?r. Buna is? ?sas?n mobil telefonlar?n SMS, MMS xidm?tl?ri, z?ng melodiyalar? aid edilir.
R?q?msal marketinq kanallar? m?hsul d?y?rini yarada, sür?tl?ndir? v? istehsal??dan istehlak??ya ?tür? bil?n, intern?t? ?saslanan sisteml?rdir.[1][2]
R?q?msal marketinqin 1990–2000-ci ill?rd?n b?ri inki?af? marka v? mü?ssis?l?rin marketinq ü?ün texnologiyadan istifad? üsulunu d?yi?dirdi. R?q?msal platformalar zamanla marketinq plan v? strategiyalar?na, günd?lik h?yata qo?ulduqca[3] v? insanlar fiziki dükanlara ba? ??km?k ?v?zin? r?q?msal cihazlardan istifad? etdikc?[4][5] r?q?msal marketinq kampaniyalar? daha ?ox yay?l?r v? s?m?r?li olur.
Axtar?? motoru optimalla?d?rmas? (SEO), axtar?? motoru marketinqi (SEM), m?zmun marketinqi, t?sir etm? marketinqi (Influencer marketing ), m?zmun avtomatla?d?r?lmas?, kampaniya marketinqi, m?lumatlara ?saslanan marketinq,[6] e-ticar?t marketinqi, sosial media marketinqi, optimalla?d?rma, e-po?t marketinq, Ekran reklam?, elektron kitablar v? optik diskl?r kimi r?q?msal marketinq üsullar? inki?af ed?n texnologiyam?zda daha ?ox yay?lmaqdad?r. Faktiki olaraq, hal-haz?rda r?q?msal marketinq mobil telefonlar (SMS v? MMS), geri z?ng v? mobil z?ng melodiyalar? kimi r?q?msal median? t?min ed?n internet olmayan kanallara da yay?lm??d?r.[7] ?slind? ?nternet olmayan kanallara bu geni?l?ndirm? r?q?msal marketinqin onlayn marketinqd?n f?rql?nm?sin? k?m?k edir.
Tarixi
[redakt? | vikim?tni redakt? et]R?q?msal marketinqin inki?af? texnologiyan?n inki?af? il? birba?a ?laq?lidir. Ba?lan??cdak? ?sas m?qamlardan biri 1971-ci ild? idi, hans? ki, Rey Tomlinson ilk e-po?tu g?nd?rdi v? onun texnologiyas? insanlar?n müxt?lif ma??nlar vasit?sil? fayl g?nd?rm?sin? v? q?bul edilm?sin? imkan ver?n platforma qurdu.[8][9] Bununla birlikd?, r?q?msal marketinqin ba?lan??c? kimi tan?nan d?vr, "Archie" axtar?? motorunun FTP saytlar? ü?ün indeks kimi yarad?ld??? 1990-c? ildir.[10] 1980-ci ill?rd? kompüterin m?lumat saxlama qabiliyy?ti ?ox b?yük h?cmd? mü?t?ri m?lumatlar?n? saxlaya bil?c?k d?r?c?d? b?yük idi.[11] ?irk?tl?r m?hdud siyah? vasit??iliyi ?v?zin?, veril?nl?r bazas? marketinqi kimi onlayn texnikalar? se?m?y? ba?lad?lar.[12] Bu cür m?lumatlar bazas? ?irk?tl?r? mü?t?ril?rin m?lumatlar?n? daha effektiv izl?m?y? imkan verir v? bununla da al?c? v? sat?c? aras?ndak? ?laq?ni d?yi?dirir.[13] Amma, normal proses o q?d?r d? s?m?r?li deyildi.
1990-c? ill?rd? R?q?msal marketinq termini ilk d?f? i?l?nmi?dir. Server / mü?t?ri ?laq?l?rinin debütü v? f?rdi kompüterl?rin populyarl??? il? Mü?t?ri ?laq?l?rinin ?dar?edilm?si (CRM) t?tbiqetm?l?ri marketinq texnologiyas?n?n ?h?miyy?tli bir hiss?sin? ?evrildi. ?idd?tli r?qab?t sat?c?lar? marketinq, sat?? v? xidm?t t?tbiql?rin? daha ?ox xidm?t daxil etm?y? m?cbur etdi.[14] ?nternet yaranandan sonra marketoloqlar onlayn mü?t?ri m?lumatlar?na eCRM proqram? il? sahib ola bildil?r. ?irk?tl?r mü?t?ri ehtiyaclar? haqq?nda m?lumatlar? yenil?y? v? t?crüb?l?rinin prioritetl?rini ?ld? ed? bil?r. Bu ilk klikl?n? bil?n banner reklam?n?n 1994-cü ild? canl? yay?mlanmas?na s?b?b oldu. Bu, AT&T t?r?find?n "S?n olacaqsan" kampaniyas? idi v? ilk d?rd ay ?rzind? canl? yay?mlanan reklam? g?r?n insanlar?n 44% -i reklam? klikl?di.[15][16]
2000-ci ill?rd? daha ?ox internet istifad??isi v? iPhone-un do?u?u il? mü?t?ril?r bir sat?c?ya müraci?t etm?k ?v?zin? ?vv?lc? onlayn olaraq m?hsul axtarma?a v? ehtiyaclar? bar?d? q?rar q?bul etm?y? ba?lad?lar v? bu da ?z n?vb?sind? ?irk?tl?rin marketinq ??b?si ü?ün yeni bir problem yaratd?. Bundan ?lav?, 2000-ci ild? Birl??mi? Krall?qda apar?lan bir ara?d?rma ?ks?r p?rak?nd? sat?? ?irk?tl?rinin ?z domen ünvanlar?n? qeyd etm?dikl?rini mü?yy?n etdi.[17] Bu problem marketoloqlar? bazar?n inki?af?n?n r?q?msal yollar?n? tapma?a m?cbur etdi.
2007-ci ild? qeyd olunan probleml?ri h?ll etm?k ü?ün marketinqin avtomatla?d?r?lmas? m?s?l?si aktualla?d?r?ld?. Marketinqin avtomatla?d?r?lmas? ?irk?tl?rin mü?t?ril?ri seqmentl??dirm?sin?, ?ox kanall? marketinq kampaniyalar?na ba?lamas?na v? mü?t?ril?r ü?ün f?rdi m?lumatlar?n verilm?sin? k?m?k etdi. Ancaq istehlak?? al?tl?rin? uy?unla?ma sür?ti kifay?t q?d?r sür?tli deyildi.
2000 v? 2010-cu ill?rd? r?q?msal mediaya ??x??? olan cihazlar?n say? sür?tl? b?yüm?y? ba?lad?qda[18][19] r?q?msal marketinq daha mür?kk?bl??di.[20] 2012 v? 2013-cü ill?rd? statistikalar r?q?msal marketinqin h?l? d? b?yüdüyünü g?st?rdi.[21][22] 2000-ci ill?rd? LinkedIn, Facebook, YouTube v? Twitter kimi sosial median?n inki?af? il? istehlak??lar günd?lik h?yatlar?nda r?q?msal elektronikadan as?l? v?ziyy?t? g?ldil?r. Mü?t?ri davran???n?n d?yi?m?si il? marketinq texnologiyas?n?n ?ax?l?ndirilm?si inki?af etdi.[23]
R?q?msal marketinq? 'onlayn marketinq', 'internet marketinq' v? ya 'veb marketinq' d? deyilir. Zamanla r?q?msal marketinq termini populyarla?d?. AB?-da onlayn marketinq h?l? d? m??hur bir termindir. ?taliyada is? r?q?msal marketinq veb marketinq adlan?r. Beyn?lxalq olaraq is? r?q?msal marketinq 2013-cü ild?n sonra ?n ?ox yay?lm?? termin? ?evrildi.[24]
R?q?msal media art?m?n?n r?q?msal media x?rcl?rinin 48% artmas? il? 2010-cu ild? h?r il orta hesabla 4.5 trilyon onlayn reklam oldu?u t?xmin edilir.[25] Reklam?n artan hiss?si internet istifad??il?ri ü?ün reklam haz?rlamaq ü?ün Onlayn Davran?? Reklamlar? (OBA) t?tbiq ed?n mü?ssis?l?rd?n qaynaqlan?r, lakin OBA istehlak?? m?xfiliyi v? m?lumatlar?n qorunmas? il? ba?l? narahatl?q do?urur.[20]
Yeni x?tti olmayan marketinq yana?mas?
[redakt? | vikim?tni redakt? et]P?rak?nd? sat?c?lar mü?t?ril?ri c?lb etm?k ü?ün bir t?r?fli ?laq? üstünd? qurulmu? x?tti marketinq yana?mas?ndan, t?minat?? v? istehlak?? aras?nda qar??l?ql? dialoq v? fayda payla?ma prinsipin? ?saslanan d?y?r mübadil?si modelin? ke?dil?r.[26] M?lumat?n yay?lmas? Bloqosfera, YouTube, Facebook, Instagram, Snapchat v? Pinterest kimi bir ?ox ba?qa platformalar vasit?sil? h?yata ke?? bil?r. Onlayn icmalar v? sosial ??b?k?l?r f?rdl?r? asanl?qla m?zmun yaratma?a v? bir ?ox m?vzu v? m?hsul haqq?nda fikirl?rini, t?crüb?l?rini, dü?ünc?l?rini v? hissl?rini a??q ??kild? payla?ma?a imkan verir.[27]
Nielsen Qlobal Ticar?t ?laq?li Anketi, 26 ?lk?d? müsahib?l?r apararaq, istehlak??lar?n ma?azalarda v? onlayn olaraq al??-veri? ed?rk?n q?rar verm?k ü?ün internetd?n nec? istifad? etdiyini mü?ahid? etdi. Ara?d?rma n?tic?sind? beyn?lxalq miqyasda al??-veri? ed?n onlayn mü?t?ril?rin say?n?n artd??? mü?ahid? edildi. Ara?d?rmada i?tirak ed?n insanlar?n 50%-d?n ?ox hiss?si m?hsullar? son alt? ayda xarici p?rak?nd? ma?azalardan ald?qlar?n? ifad? ed?r?k onlayn al??-veri? etdil?r.[28]
"?ox kanall?" marketinq (omni channel) strategiyas?ndan istifad?, sat?? müdd?tind? innovativ t?klifl?r ist?y?n istehlak??lar?n d?yi??n g?zl?ntil?rin? uy?unla?mal? olan mü?ssis?l?r ü?ün getdikc? daha vacib hala g?lir. P?rak?nd? sat?c?lar getdikc? daha ?ox onlayn platformalarda m?vcud olma?a,[29] o cüml?d?n m?vcud ma?azaya ?saslanan ma?azalarla yana?? f?aliyy?t g?st?r?n onlayn ma?azalar?n a??lmas?na fokuslan?r. P?rak?nd??il?r ma?aza daxilind? inventar aparmaq m?cburiyy?tind? qalmadan, p?rak?nd? sat?? sah?sind?ki "sonsuz d?hliz" istehlak??lar?n ehtiyaclar?na uy?un m?hsulu onlayn almas?na s?b?b olur. Yaln?z internet? ?saslanan p?rak?nd? sat?c?lar da bazara daxil olur; b?zil?ri ?z m?hsullar? il? f?rdi xidm?tl?r, pe??kar yard?m v? konkret t?crüb? t?min etm?k ü?ün müvafiq ma?aza ?sasl? sat?? n?qt?l?ri yarad?rlar.[30]
?oxkanall? bir yana?ma yaln?z istehlak??lar ü?ün deyil, eyni zamanda biznes mühiti ü?ün d? ?lveri?lidir: T?dqiqatlar g?st?rir ki, mü?t?ril?r ?oxkanall? p?rak?nd? sat?? yolu il? birkanall? p?rak?nd? sat??dan iki qat daha ?ox pul x?rcl?yirl?r v? ümumiyy?tl? daha sadiqdirl?r. Bu, al?? asanl??? ve m?hsullar?n daha ?l?atan olmas? il? ?laq?dar ola bil?r.
Mü?t?ril?r tez-tez onlayn ara?d?rmalar apar?r, sonra ma?azalarda al??-veri? edir, magazalarda ik?n t?krar ara?d?rma apar?r v? sonra onlayn olaraq dig?r variantlar? axtar?rlar. M?hsullar üz?rind? onlayn mü?t?ri ara?d?rmas? xüsusil? baha qiym?t? m?hsullar, qida v? makiyaj kimi istehlak materillar? ü?ün populyard?r. ?stehlak??lar internetd?n m?hsul m?lumatlar?n? tapmaq, qiym?tl?ri müqayis? etm?k, s?vd?l??m? v? promosyonlar axtarmaq ü?ün getdikc? daha ?ox istifad? edirl?r.[26]
R?q?msal d?vrd? istifad?
[redakt? | vikim?tni redakt? et]Markalar?n marketinq s?yl?rind?n faydalanmaq ü?ün r?q?msal marketinqd?n istifad? etm?l?rinin bir ne?? yolu var. R?q?msal d?vrd? r?q?msal marketinqin t?tbiqi markalar?n t?kc? m?hsullar?n? v? xidm?tl?rini bazara ??xarma?a imkan vermir, eyni zamanda 24/7 onlayn mü?t?ri xidm?tl?ri il? 24/7 onlayn mü?t?ril?rin ?zl?rini d?y?rli hiss etm?sin? k?m?k edir. Sosial mediadan qar??l?ql? istifad? markalara mü?t?ril?rind?n h?m müsb?t, h?m d? m?nfi r?y alma?a, habel? hans? media platformas?n?n onlar ü?ün yax?? i?l?diyini mü?yy?n etm?y? imkan verir. Buna g?r? r?q?msal marketinq markalar v? mü?ssis?l?r ü?ün artan bir üstünlük hal?na g?ldi. Sosial media qaynaqlar?, bloglar v? veb saytlar vasit?sil? istehlak??lar?n bir m?hsul v? ya marka il? ya?ad?qlar? t?crüb?l?r haqq?nda onlayn r?y g?nd?rm?l?ri art?q adi hald?r. Mü?ssis?l?rin sosial media kanallar? vasit?sil? mü?t?ril?rl? birba?a ünsiyy?t yaratmalar? v? buna t??viq etm?l?ri, ald?qlar? r?yl?ri laz?mi qaydada istifad? etm?l?ri getdikc? populyarla?m??d?r.
S?zl? ünsiyy?t v? h?mya??dlararas? dialoqlar ?irk?td?n birba?a gond?rilm?dikleri ve planla?d?r?lmad??? ü?ün mü?t?ril?r? daha ?ox t?sir g?st?rir. Mü?t?ril?r dig?r mü?t?ril?rin t?crüb?l?rin? daha ?ox güv?nirl?r.[27] Nümun?l?r?, qida m?hsullar? payla?an sosial media istifad??il?ri v? mü?yy?n marka v? fran?ayzalar?(imtiyazlar?) vur?ulayan yem?k t?crüb?l?ri daxildir. Bu, tedqiqat??lar t?r?find?n instaqramda apar?lan bir ara?d?rmada yeniyetm? ?nstaqram istifad??il?rinin qida il? ba?l? t?crüb? ??kill?rini sosial ??b?k?l?rd? yerl??dirdikl?ri v? m?hsullar?na pulsuz reklam t?qdim etdikl?ri mü?ahid? edildi.[31]
?irk?tl?rin mü?t?ril?ri il? ?laq? yaratmas? v? bu dialoqlar v? müzakir?l?ri qurmaq ü?ün sosial media platformalar?ndan istifad? etm?si getdikc? daha s?rf?li hala g?lir. 2015-ci ild? Facebook t?tbiqetm?sinin h?r ay ortalama 126 milyondan, Youtubeun ise orta hesabla 97 milyondan ?ox unikal istifad??iy? sahib olmas? sosial median?n geni?liyi fakt?n? sübut edir.[32]
Brend m??hurlu?u
[redakt? | vikim?tni redakt? et]Giri? asanl???
[redakt? | vikim?tni redakt? et]Burada ?sas m?qs?d r?q?msal marketinq mü?t?ril?rini c?lb etm?k v? r?q?msal media xidm?ti v? ?atd?r?lmas? vasit?sil? onlar?n marka il? qar??l?ql? ?laq? qurmas?n? t?min etm?kdir. R?q?msal rabit?d?n istifad? ed?r?k m?lumatlar? q?sa vaxt ?rzind? ?ld? etm?k asand?r. ?nternet? daxil olan istifad??il?r Facebook, YouTube, Forumlar v? E-po?t kimi bir ?ox r?q?msal vasit?d?n istifad? ed? bil?r. R?q?msal rabit? yolu il?, kimliyind?n as?l? olmayaraq h?r k?s, m?lumatlar? tez bir zamanda bütün dünya il? payla?a bil?c?yi ?oxünsiyy?tli bir kanal yarada bil?r.[33] üz-üz? ünsiyy?tin olmamas? v? m?lumat?n se?ici auditoriya ?v?zin? ümumi yay?lmas? s?b?bind?n ayr?-se?kilik sosial yerl?rd? he? bir rol oynam?r. Bu interaktiv t?bi?t istehlak??lara h?d?f auditoriyan?n ?n?n?vi marketinq formalar?n?n t?qdim ed? bilm?diyi bir marka haqq?nda sual ver? bil?c?yi v? onunla tan??aca?? bir s?hb?t yaratma?a imkan verir.[34]
R?qab?t üstünlüyü
[redakt? | vikim?tni redakt? et]?nternet platformalar?ndan istifad? ed?r?k mü?ssis?l?r müxt?lif yollarla r?qab?t üstünlüyü yarada bil?rl?r. R?q?msal marketinqin maksimum potensial?na ?atmaq ü?ün ?irk?tl?r sosial mediadan informasiya kanal? yaratmaq ü?ün ?sas vasit? kimi istifad? edirl?r. Bu ??kild? bir mü?ssis? mü?t?ril?rin davran?? formalar?n? v? ehtiyaclar? il? ?laq?dar r?yl?rini t?yin ed? bil?c?yi bir sistem yarada bil?r.[35] Bu m?zmun vasit?l?rinin firma ile uzunmüdd?tli münasib?tl?r quran ve nisb?t?n aktiv sosial media istifad??il?ri olan istehlak??lara daha ?ox t?sir etdiyi g?st?rilmi?dir. Müvafiq olaraq, sosial media s?hif?sinin yarad?lmas? yeni istehlak??lar v? m?vcud istehlak??lar aras?nda ?laq?l?rin keyfiyy?tini, markan?n d?st?k tutarl?l???n? v? qal?c?l???n? v? eyni zamanda marka m?lumatl?l???n? art?racaq, bu da ?z n?vb?sind? Marka M?lumatland?rma Piramidas?nda istehlak??lar?n mümkün art?m?na s?b?b olacaqd?r.[36] M?hsul g?rüntül?ri il? uy?unsuzluq oldu?u halda,[37] müv?ff?qiyy?tli bir sosial median?n m?vcudlu?unu qorumaq ü?ün, mü?ssis?d?n iki istiqam?tli m?lumat ax?n? yaratmaqla qar??l?ql? ?laq?l?rd? ard?c?l olmaq t?l?b olunur; ?irk?tl?r m?zmununu internetin qlobal t?bi?ti say?sind? mühitin dinamikliyi il? bu kanaldan al?nan r?yl?r? g?r? qiym?tl?ndirirl?r.[34] R?q?msal marketinqd?n s?m?r?li istifad? ?n?n?vi marketinq vasit?l?ri il? ?laq?dar x?rcl?rin nisb?t?n azalmas? il? n?tic?l?n? bil?r; xidm?t x?rcl?ri, reklam x?rcl?ri, tan?t?m x?rcl?ri, ?m?liyyat x?rcl?ri, interfeys dizayn x?rcl?ri v? n?zar?t x?rcl?ri.[37]
Effektivliyi
[redakt? | vikim?tni redakt? et]Brend m?lumatl?l???n?n yüks?k d?r?c?d? qeyri-mü?yy?nliyin qar??s?n? alan, el?c? d? qeyri-mü?yy?nlikd?n uzaq duran ?lk?l?rd? daha effektiv i?l?diyi sübut edildi. Sosial media marketinqinin s?m?r?li i?l?m?sin? baxmayaraq, markalar bu cür marketinqd?n ?ox istifad? etm?kd?n ??kinm?lidirl?r v? yaln?z ona etibar etm?m?lidirl?r, ?ünki onun imicin? z?r?r ver? bil?c?k n?tic?l?r ver? bil?r. ?zl?rini antropomorfla?d?rma t?rzind? t?msil ed?n markalar, markan?n daha ?ox bu demoqrafiyaya marketinq t?tbiq etdiyi ??raitd? u?ur qazan?rlar: "Sosial mediadan istifad? marka haqda bilikl?ri art?ra v? bel?likl? qeyri-mü?yy?nliyi azalda bil?r. Frans?zlar kimi qeyri-mü?yy?nlikd?n uzaq duran insanlarlar antropomorfik bir marka il? sosial mediada qar??l?ql? ?laq?ni xüsusi qiym?tl?ndir?c?kdir." üst?lik, r?q?msal platforma marka v? mü?t?rinin birba?a qar??l?ql? ?laq?sini v? motivasiyas?n? virtual olaraq d?yi?dirm?k imkan? t?min edir.[38]
?nki?af v? strategiyalar
[redakt? | vikim?tni redakt? et]?n?n?vi marketinqd?ki ?n b?yük d?yi?iklikl?rd?n biri r?q?msal marketinqin ortaya ??xmas?d?r.[39] Bu, marketinq strategiyalar?n?n ?n?n?vi marketinqd?ki bu b?yük d?yi?ikliy? uy?unla?mas? ü?ün yenid?n ara?d?r?lmas?na s?b?b olmu?dur.
R?q?msal marketinq daim inki?af ed?n v? sür?tl? d?yi??n texnologiyadan as?l? oldu?undan, eyni xüsusiyy?tl?ri r?q?msal marketinqin inki?af? v? strategiyalar?ndan da g?zl?m?k laz?md?r. Bu b?lm?, bu anda m?tbuatda istifad? olunmu? v? haz?rda istifad? olunan mühüm hadis?l?ri xarakteriz? etm?k v? ya ay?rmaq c?hdidir.
- Seqmentasiya: R?q?msal marketinqd? seqmentasiya, y?ni, b?lünm? üz?rind? diqq?t mü?ssis?l?raras? v? mü?ssis?-istehlak?? aras?nda xüsusi bazarlar? h?d?fl?m?k ü?ün daha ?ox 2 istiqam?td? c?ml?nmi?dir.
- T?siredici marketinq: ?h?miyy?tli qov?aqlar t?siredici olaraq tan?nan ?laq?li c?miyy?tl?rd? mü?yy?n edilir. Bu r?q?msal h?d?fl?nm?d? vacib bir anlay??a ?evrilir. T?siredicil?rl? Facebook reklamlar? v? ya Google Adwords kampaniyalar? kimi pullu reklamlar vasit?sil? v? ya SAP C4C, Microsoft Dynamics, Sage CRM v? Salesforce CRM kimi mür?kk?b sCRM (sosial mü?t?ri münasib?tl?ri idar?etm?) proqram? vasit?sil? ?laq? qurmaq olar. ?ndi bir ?ox universitet magistr s?viyy?sind? t?siredicil?r ü?ün ?hd??ilik strategiyalar?na diqq?t yetirir.
- Onlayn davran?? reklam?, istifad??inin maraq v? se?iml?rin? uy?un reklamlara xidm?t g?st?rm?k ü?ün mü?yy?n bir cihazda v? f?rqli, ?laq?siz saytlarda zaman i??risind? istifad??inin onlayn f?aliyy?ti haqq?nda m?lumat toplamaq t?crüb?sidir.[40][41]
- Birg? mühit: T??kilat, texnologiya xidm?ti t?minat??s? v? r?q?msal agentlikl?r aras?nda s?y, resurs payla??m?, t?krar istifad? v? rabit? ?laq?l?rini optimalla?d?rmaq ü?ün ?m?kda?l?q mühiti yarad?la bil?r.[42] Bundan ?lav?, t??kilatlar mü?t?ril?ri onlara nec? xidm?t etm?l?rini daha yax?? ba?a dü?m?l?rin? k?m?k etm?y? d?v?t edirl?r. Bu m?lumat m?nb?yi ?stifad??i t?r?find?n yarad?lan m?zmun (User Generated Content) adlan?r. Bunun ?ox hiss?si ?irk?tin veb saytlar? vasit?sil? ?ld? edilir ki, burada t??kilat insanlar? fikirl?rini b?lü?m?y? d?v?t edir, hansi ki, bu fikirl?r sayt?n diger istifad??il?ri t?r?find?n qiym?tl?ndirilir. ?n populyar fikirl?r d?y?rl?ndirilir v? h?r hans? bir ??kild? h?yata ke?irilir. M?lumatlar?n ?ld? edilm?si v? yeni m?hsullar?n haz?rlanmas?nda bu üsuldan istifad? t??kilatlar?n mü?t?ril?rl? münasib?tl?rini yax??la?d?ra v? ?ks teqdirde g?z ard? edil? bil?c?k fikirl?ri ortaya ??xara bil?r. UGC ucuz reklamd?r ?ünki birba?a istehlak??lardan g?lir v? t??kilat bu say?d? reklam x?rcl?rin? q?na?t ed? bilir.
- M?lumatlara ?saslanan reklam: ?stifad??il?r mü?t?ri s?yah?tind? atd?qlar? h?r add?mda ?ox sayda m?lumat meydana g?tirirl?r v? markalar indi bu m?lumatlar? bilin?n auditoriyalar?n? m?lumat ?sasl? proqram sat?nalmalar? il? aktivl??dirm?k ü?ün istifad? ed? bil?rl?r. Istifad??il?rin m?lumatlar? mü?t?ri gizliliyini ortaya ??xarmadan, r?q?msal kanallardan toplana bil?r (m?s?l?n: mü?t?ri veb-sayt?na daxil olduqda, bir e-po?t oxuduqda v? ya markan?n mobil t?tbiqetm?si ba?lad?b onunla ?laq? qurduqda). Markalar h?m?inin k?rpic v? sement ma?azalar? ziyar?tl?ril? v? ya CRM v? Sat?? motorlar? m?lumat bazalar? kimi yerlerde mü?t?ril?rl? qar??l?ql? ?laq? yaratmaqla real h?yatdan da melumat toplaya bil?rler. ?nsan ?sasl? marketinq v? ya ünvanl? media olaraq da bilin?n m?lumatlara ?saslanan reklam, markalara ?z auditoriyalar?nda sadiq mü?t?ril?r tapma?a v? real vaxt rejimind? h?r bir mü?t?rinin v?ziyy?t v? h?r?k?tl?rin? uy?un daha ??xsi ünsiyy?t t?min etm?y? imkan verir.[43]
Hal-haz?rda h?r hans? bir strategiya ba?l? q?rar ver?rk?n vacib m?qamlardan biri d? r?q?msal vasit?l?rin t?bli?at mühitini demokratikl??dirm?sidir.
- T?krar sat??: T?krar sat?? r?q?msal marketinqd? mühüm rol oynay?r. Bu taktika, marketoloqlara m?hsul v? ya xidm?tl?r axtarmaq v? ya h?r hans? bir m?qs?d ü?ün veb sayt?na ba? ??k?n mü?yy?n bir t?dqiqat?? auditoriyaya maraq dair?sind? h?d?f reklamlar? ?atd?rma?a imkan verir.
- Oyun reklam?: Oyun reklamlar? kompüter v? ya videooyunlar?nda m?vcud olan reklamlard?r. Oyun i?ind?ki reklamlar?n ?n ?ox yay?lm?? nümun?l?rind?n biri idman oyunlar?nda g?rün?n reklam l?vh?l?ridir. Oyunda reklamlar oyun simvollar? kimi m?vcud marka m?hsullar? olan silahlar, avtomobill?r v? ya geyiml?r ??klind? de g?rün? bil?r.
Yeni r?q?msal d?vr markalara potensial olaraq ?z markalar? il? maraqlanan v? ya ?vv?lki axtar??lar?na ?saslanaraq mü?t?ril?rini h?d?f alma?a ??rait yaratd?. Mü?ssis?l?r art?q sosial mediadan istifad? ed?r?k h?d?f ismar?clar?n?n ya? h?ddi, yeri, cinsi v? maraqlar?na ?sas?n kiml?r t?r?find?n g?rül?c?yini se?? bil?rl?r. ?lav? olaraq, internetd? mü?t?rinin son axtar?? tarix??si "izl?n?r?k" onlara ox?ar markalar, m?hsullar v? xidm?tl?rd?n reklamlar t?qdim edil? bil?r.[44] Bu da mü?ssis?l?r? r?q?msal ?sr? q?d?r m?hdud güc? sahib olan bir m?hsul v? ya xidm?td?n daha ?ox faydalacaqlar?n? bildikleri v? ya sezdikl?ri spesifik mü?t?ril?ri h?d?f alma?a imkan verir.
R?q?msal marketinqin qeyri-effektiv formalar?
[redakt? | vikim?tni redakt? et]Qlobal marketinq indeksin? g?r?, bütün dünyada r?q?msal marketinq f?aliyy?ti artmaqdad?r. 2018-ci ilin sentyabr?nda yay?mlanan bir ara?d?rma, r?q?msal marketinq taktikas?na qlobal x?rcl?rin 100 milyard dollara yax?nla?d???n? üz? ??xarm??d?r.[45] R?q?msal media sür?tl? b?yüm?y? davam edir; Marketinq büdc?si geni?l?ndikc? ?n?n?vi media t?n?zzül edir (Dünya ?qtisadiyyat?, 2015).[46] R?q?msal media markalara m?hsul v? ya xidm?tl?ri il? mü?t?ril?rini f?rdi ??kild? c?lb etm?y? k?m?k edir. ?sas?n t?sirsiz olan, m?vcud s?naye t?tbiqetm?l?ri kimi ümumil??diril?n be? sah?: klikl?r? üstünlük verm?k, axtar?? v? displeyi tarazla?d?rmaq, mobil telefonlar? anlamaq, h?d?fl?m?, g?rünm? qabiliyy?ti, marka t?hlük?sizliyi v? etibars?z trafik v? ?arpaz platforma ?l?m?dir.[47] Bu t?crüb?l?rin n?tic?siz qalmas?n?n s?b?bl?ri v? bu aspektl?ri/c?h?tl?ri t?sirli etm?yin b?zi yollar? a?a??da müzakir? edilmi?dir.
Klikl?r? üstünlük verm?k
[redakt? | vikim?tni redakt? et]Klikl?r? ?nc?lik verm?k ekranda reklam klikl?ri dem?kdir, lakin 2016-c? ild? "sad?, sür?tli v? ucuz" olmas? il? avantajl? say?lan nisb?tl?r AB?-d? g?st?ril?n reklamlar ü?ün c?mi 0,10 faiz üstünlük t??kil edir. Bu min klik reklam?ndan birinin aktual oldu?unu v? ?ox az t?sirli oldu?unu g?st?rir. Bu o dem?kdir ki, marketinq ?irk?tl?ri ekran reklamlar?n?n effektivliyini qiym?tl?ndirm?k ü?ün yaln?z klik reklamlar?ndan istifad? etm?m?lidirl?r (Whiteside, 2016).[47]
Axtar?? v? ekran? tarazla?d?rma
[redakt? | vikim?tni redakt? et]R?q?msal ekran reklamlar? ü?ün axtar?? v? displeyi balansla?d?rmaq vacibdir; marketoloqlar son axtar??a baxma?a v? bütün f?aliyy?tl?ri ona ba?lama?a meyillidirl?r. Bu da qar??l???nda, istehlak??lar?n zehnind? marka d?y?rini yaradan dig?r marketinq s?yl?rin? ?h?miyy?t vermir. ComScore onlayn m?lumatlara ?saslanaraq mü?yy?n etdi ki, yüzd?n art?q ?oxkanall? p?rak?nd??i t?r?find?n yarad?lan r?q?msal g?rüntü marketinqi pullu axtar??la müqayis?d? güclü bir m?vqe yarad?r. (Whiteside, 2016).[47] Buna g?r? kims? ekranda reklam? t?klad?qda ?irk?tin ana s?hif?ni deyil, a??l?? s?hif?sini a?mas? t?vsiy? olunur. Ad?t?n bu a??l?? s?hif?sind? mü?t?ril?r? s?hif? xaricind? axtarmaq ü?ün ?irk?t? ?laq? m?lumat? verm?kl? ?ld? ed? bil?c?kl?ri pulsuz t?klifl?r olur. Bu da, marketoloqlara t?krar h?d?fl?m? strategiyas?ndan istifad? etm?k imkan? verir.[48] Marketoloqlar tez-tez axtar?? reklamlar?na m?ruz qalan insanlar aras?nda sat??lar?n artd???n? g?rürl?r. Ancaq bir axtar?? kampaniyas? il? müqayis?d? bir ekran kampaniyas? vasit?sil? ne qeder insana ?ata bil?c?yiniz n?z?r? al?nmal?d?r. Ekran reklam?n?n axtar??la sinerqistik oldu?unu n?z?r? alsaq, ?oxkanall? p?rak?nd??il?r daha ?ox imkan ?ld? edirl?r. ümumiyy?tl?, h?m axtar??, h?m d? g?rüntü xüsusiyy?tl?ri qiym?tl?ndirilir, ?ünki g?rüntü kampaniyalar? marka ?üuru yarad?r, buna g?r? axtar?? aparark?n daha ?ox insan?n bu r?q?msal reklamlar? t?klaya bil?c?yi ehtimal olunur (Whiteside, 2016).[47]
Mobil cihazlar? ba?a dü?m?
[redakt? | vikim?tni redakt? et]Mobil cihazlar? anlamaq r?q?msal marketinqin vacib bir xüsusiyy?tidir. ?ünki smartfon v? plan?etl?r AB? istehlak??lar?n?n internetd? onlayn olmas?n?n 64% -n? g?r? cavabdehlik da??y?r. (Whiteside, 2016).[47] T?tbiqetm?l?r marketoloqlara ü?ün ?la fürs?tl?r verir v? eyni zamanda problem yarad?r. ?ünki, t?tbiqetm?nin yükl?nm?si il? yana??, ondan h?qiq?t?n istifad?si edilm?si de mühümdür. Bu, dem?k olar ki, vaxt?n?n 85%-ni 4 ulduzla qiym?tl?ndirilmi? t?tbiqetm?y? s?rf eden istifad??il?rin 1 tetbiqetm?ye vaxt?n?n yar?s?n? x?rcl?m?si q?d?r ??tindir (Whiteside, 2016).[47] Mobil reklam??l?q müxt?lif ticar?t m?qs?dl?rin? nail olma?a k?m?k ed? bil?r v? bütün ekran? ?l? ke?irdiyi ü?ün t?sirlidir. Bu halda s?s v? ya status yüks?k qiym?tl?ndirils? d?, mesaj müdaxil? kimi q?bul edilm?m?lidir (Whiteside, 2016). Mobil cihazlarda istifad? olunan r?q?msal median?n dezavantajlar?na kreativ imkanlar?n v? ?l?atanl???n m?hdudlu?u da daxildir. Eyni zamanda bunun ?ksin?, istifad??il?r? m?hsul m?lumatlar?n? se?m? hüququ verm?k, birba?a sat?? potensial?na malik ?evik mesajla?ma platformas? yaratmaq kimi bir ?ox müsb?t t?r?fi d? m?vcuddur (Belch and Belch, 2012).[49]
?arpaz platforma ?l?üsü
[redakt? | vikim?tni redakt? et]?l?m? t?tbiql?rinin mür?kk?bliyi artd?qca marketinq kanallar?n?n da say? artmaqda davam edir. Kütl? ?l?m?si v? media planla?d?r?lmas?n? birl??dirm?k ü?ün ?arpaz platforma g?rünü?ünd?n istifad? edilm?lidir. Bazar ara?d?rma??lar? ?oxkalanall?l???n istehlak??n?n davran???na nec? t?sir etdiyini ba?a dü?m?lidirl?r, lakin reklamlar istehlak?? cihaz?ndad?rsa ?l?ülmür. ?arpaz platforma ?l?m?sinin vacib t?r?fl?ri, dedublikasiya v? eyni insanlara qar?? t?zyiqi art?rmaq ?v?zin?, ba?qa bir platforma il? artan s?viyy?y? ?atd???n?z? ba?a dü?m?kdir (Whiteside, 2016).[47] ESPN v? comScoreun, idman yay?m??s?n?n r?q?msal reklam say?sind? giri?? 21% art?m t?min etdiyini a?karlad?qdan sonra Blueprint Proyektind? ortaq olmas?n? buna misal g?st?rm?k olar (Whiteside, 2016).[47] Televiziya v? radio s?nayesi r?q?msal v? dig?r texnoloji reklamlarla r?qab?t aparan elektron mediad?r. Bununla birlikd?, televiziya reklam? r?q?msal texnologiya il? platformalar aras?nda ke?id ed? bildiyi ü?ün birba?a onlayn r?q?msal reklam il? r?qab?t etmir. Radio, h?m?inin onlayn ax?n m?zmununda ?arpaz platformalardan güc al?r. Televiziya v? radio bir ?ox platforman?n izl?yicil?rini inand?rma?a v? t?sir alt?na salma?a davam edir.[50]
H?d?fl?m?, g?rünm? qabiliyy?ti, marka t?hlük?sizliyi v? etibars?z trafik
[redakt? | vikim?tni redakt? et]H?d?fl?m?, g?rünm? qabiliyy?ti, marka t?hlük?sizliyi v? etibars?z trafik, marketoloqlar t?r?find?n r?q?msal reklam?n d?st?kl?nm?sind? istifad? edil?n c?h?tl?rd?ndir. ??r?zl?r masaüstü cihazlar?nda izl?m? vasit?l?ri olan r?q?msal reklam?n bir formas?d?r. Hans? ki, veb brauzerl?r t?r?find?n silinm?si, bir cihaz?n ?oxsayl? istifad??il?rini ay?rd ed? bilm?m?si, unikal ziyar?t?il?r ü?ün yanl?? qiym?tl?ndirm?, daxilolma z?ifliyi, anlama tezliyi, ??r?zl?r silindikd? v? reklamlar mü?t?ril?r? ?atd?r?lmad?qda reklam serverl?ri il? ba?l? probleml?rl? ??tinlikl?rin yaranmas?na s?b?b olurlar. H?d?f bazar?ndak? demoqrafik xüsusiyy?tl?r ??r?zl?rin t?siri alt?nda olan uy?unsuzluqlar s?b?bind?n a?a?? v? müxt?lifdir (Whiteside, 2016).[47] R?q?msal marketinqin t?siri alt?nda qalan dig?r bir amil is? "g?rüntü qabiliyy?ti, y?ni, reklam?n h?qiq?t?n istehlak?? t?r?find?n g?rülüb g?rülm?diyidir. ?ks?r reklamlar istehlak?? t?r?find?n g?rülmür v? he? vaxt düzgün demoqrafik seqment? ?atm?r. Brend t?hlük?sizliyi, reklam?n etik v? ya t?hqiredici m?zmun kontekstind? istehsal olunub-olunmamas?na dair m?s?l?dir. Reklam g?st?rildiyi zaman saxtakarl??? t?yin etm?k is? marketoloqlar?n üzl??diyi ba?qa bir problemdir. Etibars?z trafikl? ?laq?dar Premium saytlar saxta trafikin a?karlanmas?nda daha t?sirlidir, premium olmayan saytlarda is? problem daha da ?oxdur (Whiteside, 2016).[47]
?sas formalar?
[redakt? | vikim?tni redakt? et]- Web s?hif?l?r v? SEO kontent
- Bloglar
- ?nternet banner elanlar?
- Online video kontent
- Pay-per-click (PPC) advertising (Klik? g?r? ?d? reklam n?vü)
- Email marketinqi
- Sosial media marketinqi (Facebook, Twitter, LinkedIn, etc.)
- Mobil marketinq (SMS, MMS, etc.)
R?q?msal marketinq terminl?ri (abbreviaturalar)
[redakt? | vikim?tni redakt? et]- SMM – Social Media Marketing
Sosial Media Marketinqi. Sosial ??b?k?l?rd? marketinq. M?s?l?n, sosial ??b?k?l?rd? s?hif?, qrup, profilin yarad?lmas?, onlar?n reklam? v? s. R?q?msal marketinqin ?n geni? yay?lm?? qollar?ndan biridir. Sosial ??b?k? marketinqind?n mü?t?ril?r il? ?laq? saxlamaq, dialoq v? müzakir? yaratmaq ü?ün istifad? getdikc? ?irk?tl?r ü?ün daha da ?lveri?li olmu?dur. Sosial ??b?k?l?rin potensial imkanlar?n?n g?st?ricisi olaraq, t?k?? 2015-ci ild? Facebook-da orta hesabla 126 milliondan ?ox, YouTube-da is? orta hesabla 97 milliondan ?ox unikal istifad??i qeyd? al?nm??d?r.[51]
- SMO – Social Media Optimization
Sosial Media ü?ün sayt?n optimizasiyas?. M?s?l?n, "B?y?n, Payla?" düym?l?rinin sayta qoyulmas?, sosial ??b?k? akauntu il? ??rh yazmaq ü?ün modullar?n qura?d?r?lmas? v? s.
- SEO – Search Engine Optimization
Sayt?n axtar?? motorlar? ü?ün optimizasiya olunmas?. Google, Yandex, Youtube kimi axtar?? saytar?nda h?r hans? a?ar s?zü axtarark?n ??xan n?tic?l?rd? ilk s?ralarda olmaq ü?ün sayt üz?rind? olan optimizasiya i?l?ridir. Geni? sah?dir.
- Conversion
Konversiya – Sayta g?l?n ziyar?t?il?rin saytda laz?m olan aktivliyi etm?sin? deyilir. M?s?l?n, s?hif?nin payla??lmas?, bir ziyar?t zaman? 5 s?hif?y? bax?lmas?, saytda 20 d?qiq?d?n ?ox vaxt ke?irm?k, m?hsul almaq, qeydiyyatdan ke?m?k, ?laq? formunun doldurulmas?, filiallar olan c?dv?li ziyar?t?inin ?z komputerin? yükl?m?si v? s. Y?ni konversiya sayt sahibinin ?vv?lc?d?n mü?yy?n etdiyi v? ziyar?t?i t?r?find?n saytda yerin? yetirilm?li oldu?u aktivlikl?rdir. Konversiyan?n ?l?ü vahidi %-dir. Hesablanma qaydas? saytda laz?m olan aktivliyi ed?n say?n sayta daxil olan olan ziyar?t?il?rin say?na olan faizl? nisb?tidir. M?s?l?n, sayta 500 n?f?r daxil olub v? saytdan 20 m?hsul sat?l?b. Bel? olan halda Konversiya 4%-dir. 20/500*100%=4%
- Landing Page
Reklam kampaniyas? zaman? banner? yaxud reklama klikl?y?n ziyar?t?inin klikl?dikd?n sonra ke?id etdiyi s?hif?y? deyilir. Rus dilind? olacaq Целевая страница. Bizim dild? t?rcüm? etdikd? bir az q?rib? s?sl?nir: H?d?f s?hif?.
- CTR — Click Through Rate
Klikl?nm? faizini ?l?ür. ümumi m?nada g?türdükd? reklam?n (banner, reklam linki v? s.) effektivliyini ?l?m?k ü?ün istifad? olunan g?st?ricidir. CTR-?n g?st?ricisi faizl? olur. M?s?l?n, 1%, 5% v? s. Oxuyanda yaxud t?l?ffüz ed?nd? "si-ti-ar" olacaq.
- CTR-?n hesablanma düsturu:
CTR = (klikl?rin say?) / (g?st?riml?rin say?) * 100%
CTR-? t?yin etm?k ü?ün iki g?st?ricini bilm?k kifay?t edir:
- Reklam ümumi ne?? d?f? g?st?rilib
- Reklama ne?? d?f? klik olunub.
- CPM – Cost Per Millenium (Thousand)
1000 g?st?rim? g?r? olan qiym?t. Reklam ver?n ??xs yaln?z bannerin (reklam?n) 1000 d?f? g?st?rilm?sin? g?r? m?bl?? ?d?y?c?k. F?rq etmir bu reklama klik olunacaq ya yox. ?d?ni? h?r 1000 g?st?rim? g?r? olunur.
- ROI – Return on Investment
?nvestisiyan?n rentabelliyi, qoyulan pulun geri d?nm?si
Reklam kampaniyas?na ??kil?n x?rcl?rin effektivliyini hesablamaq ü?ün istifad? olunur. Bir ne?? hesablanma qaydas? olmas?na baxmayaraq ?n sad? düsturu a?a??dak? kimidir:
ROI = (G?lir – Maya d?y?ri) / X?rcl?n?n büdc? * 100%
?g?r al?nan n?tic? 100%-d?n art?q al?n?rsa investisiya u?urlu, 100%-d?n a?a?? r?q?m al?n?rsa u?ursuz hesab olunur v? bu reklam kampaniyas?n? dayand?rma??n?z t?vsiy? olunur.
- CPC
?ngilis dilind? "Cost per click". Bizim dil? t?rcüm? ed?nd? "Klik? g?r? ?d?ni?", "Klikin qiym?ti" kimi t?rcüm? olunur. Reklamver?n 1 klik? g?r? ?d?ni? edir. Y?ni yerl??diril?n reklama klik olunub sayta istifad??i g?l?n zaman mü?yy?n m?bl??d? borclanma olur. Bu ?d?m? üsuluna sosial ??b?k?l?rd? reklam ver?n zaman v? h?m?inin Google reklamlar?nda rast g?linir. Yerli saytlar?m?zdan bu ?d?m? üz?rind?n i?l?y?n sayt dem?k olar ki, yoxdur.
- CPA — Cost Per Action
H?d?fl?nmi? aktivliy? g?r? ?d?ni?. M?s?l?n sayta g?l?n ziyar?t?inin saytda arzu olunan aktivliyi olur. H?d?fl?nmi? aktivlik bir v? ya bir ne?? ola bil?r.
H?d?fl?nmi? aktivlik reklam kampaniyas?na ba?lamazdan ?nc? t?yin olunmal?d?r. Y?ni, reklam kampaniyas?nda m?qs?d n?dir, ?irk?timizin qazanc? n? olacaq?
CPA – n? hesablamaq ü?ün kampaniyaya x?rcl?n?n reklam büdc?sini olan aktivlikl?rin say?na b?lm?k laz?md?r.
CPA = Büdc? / Yerin? yetiril?n h?d?f say?
Niy? r?q?msal marketinq?
[redakt? | vikim?tni redakt? et]R?q?msal marketinq vasit?l?ri ?n?n?vi vasit?l?rind?n h?dsiz d?r?c?d? f?rql?nir. Bu s?b?bd?n d? haz?rda bir ?ox ?irk?tl?r büdc?sinin b?yük bir qismini r?q?msal marketinq? ay?r?r. N?tic?d? mü?t?ril?rin reaksiyalar?n? izl?m?k olur. Bel?likl? d? düzgün n?tic?ni tez bir zamanda g?rüb, reklam?n n? q?d?r u?urlu oldu?unu analiz etm?k olur. N?tic?y? ?sas?n bu sah?d? yeni strategiyalar h?yata ke?irib, ?irk?tin f?aliyy?t sah?sind? daha da inki?af etm?sin? ??rait yarad?la bil?r.
?n?n?vi marketinqd? h?d?f auditoriyas?n? t?xmini se?m?k olur, r?q?msalda is? d?qiqlikl? bunu mü?yy?n etm?k olur.
R?q?msal marketinqd? diqq?t c?lb ed?n, insanlarda maraq oyadan i?l?r g?rm?kl? potensial mü?t?ril?rin veb-sayt? ziyar?t etm?y?, m?hsul v? ya xidm?tl?rl? maraqlanma?a, onlar? d?y?rl?ndirm?y? v? s. s?vq etm?k olar.
?stinadlar
[redakt? | vikim?tni redakt? et]- ↑ Thomas Martin Key. "Payla?ma iqtisadiyyat?nda R?q?msal marketinq kanallar?n?n domenl?ri/Domains of Digital Marketing Channels in the Sharing Economy" (ing. ). tandfonline.com. 11 avqust 2017. 2025-08-14 tarixind? arxivl??dirilib. ?stifad? tarixi: 18 noyabr 2019.
- ↑ Heini Maarit Taiminen , Heikki Karjaluoto. "KOM-larda r?q?msal marketinq kanallar?n?n istifad?si/The usage of digital marketing channels in SMEs" (ing. ). emerald.com. 16 noyabr 2015. 2025-08-14 tarixind? arxivl??dirilib. ?stifad? tarixi: 18 noyabr 2019.
- ↑ MED?A. "Kanadada r?q?msal reklam art?r, u?urun daha inc? ?l?üsü t?l?b edilir/DIGITAL ADVERTISING IS RISING IN CANADA, REQUIRING MORE SOPHISTICATED MEASURES OF SUCCESS" (ing. ). nielsen.com. 3 oktyabr 2016. 2025-08-14 tarixind? arxivl??dirilib. ?stifad? tarixi: 18 noyabr 2019.
- ↑ CPG, FMCG & RETAIL. "?laq?li ticar?t s?rh?dsiz al?c?lar yarad?r/CONNECTED COMMERCE IS CREATING BUYERS WITHOUT BORDERS" (ing. ). nielsen.com. 20 yanvar 2016. 2025-08-14 tarixind? arxivl??dirilib. ?stifad? tarixi: 18 noyabr 2019.
- ↑ Micael Dahlen, Fredrik Lange, Terry Smith. Marketing Communications: A Brand Narrative Approach. Hoboken, New Jersey: Chichester, West Sussex, United Kingdom : John Wiley Sons Ltd, 2010. 2010. s?h. 36. ISBN 9780470319925.
- ↑ Lisa Arthur. "M?lumatlara ?saslanan marketinqin be? add?m?n? nec? m?nims?m?k olar/How To Embrace The Five Steps Of Data-Driven Marketing" (ing. ). forbes.com. 17 oktyabr 2013. 2025-08-14 tarixind? arxivl??dirilib. ?stifad? tarixi: 18 noyabr 2019.
- ↑ "R?q?msal Marketinq/Digital Marketing" (ing. ). techopedia.com. 2025-08-14 tarixind? arxivl??dirilib. ?stifad? tarixi: 18 noyabr 2019.
- ↑ "?lk ??b?k? e-po?tu Rey Tomlinson t?r?find?n g?nd?rildi" (ing. ). computinghistory.org. 2025-08-14 tarixind? arxivl??dirilib. ?stifad? tarixi: 18 noyabr 2019.
- ↑ Rachel Swatman. "1971: ?lk E-po?t/1971: First Ever Email" (ing. ). guinnessworldrecords.com. 19 avqust 2015. 2025-08-14 tarixind? arxivl??dirilib. ?stifad? tarixi: 18 noyabr 2019.
- ↑ "Axtar?? motorlar?n?n tarixi/The history of search engines" (ing. ). wordstream.com. 2025-08-14 tarixind? arxivl??dirilib. ?stifad? tarixi: 18 noyabr 2019.
- ↑ United States. Congress. Senate. Committee on the Judiciary. Subcommittee on Administrative Practice and Procedure. Kompüter m?xfiliyi: Dinl?m?l?r, Doxsan?nc? Konqres./Computer Privacy: Hearings, Ninetieth Congress. 1. U.S. Government Printing Office. 1967. s?h. 260.
- ↑ Denise D. Schoenbachler, Geoffrey L. Gordon, Dawn Foley, Linda Spellman. ?stehlak?? m?lumat bazas? marketinqini ba?a dü?m?k/Understanding consumer database marketing. 1. MCB UP Ltd. 1997. s?h. 5-19.
- ↑ Robert M. Monczka, Robert B. Handfield, Larry C. Giunipero, James L. Patterson. Purchasing and Supply Chain Management. Cengage Learning. 2011. ISBN 9781133420590.
- ↑ STAFF WRITER. "A Brief History of Customer Relationship Management". crmswitch.com (ing. ). CRM Switch. 12 sentyabr 2013. 2025-08-14 tarixind? arxivl??dirilib. ?stifad? tarixi: 19 dekabr 2019.
- ↑ Joe McCambley. "The first ever banner ad: why did it work so well?" (ing. ). The Guardian. 12 dekabr 2013. 2025-08-14 tarixind? arxivl??dirilib. ?stifad? tarixi: 19 dekabr 2019.
- ↑ ADRIENNE LAFRANCE. "The First-Ever Banner Ad on the Web" (ing. ). TheAtlantic.com. 21 aprel 2017. 2025-08-14 tarixind? arxivl??dirilib. ?stifad? tarixi: 19 dekabr 2019.
- ↑ Fiona Ellis-Chadwick; Neil F. Doherty; Cathy Hart. "Retailer adoption of the Internet – Implications for retail marketing". researchgate.net (ing. ). European Journal of Marketing. 1 sentyabr 2000. 2025-08-14 tarixind? arxivl??dirilib. ?stifad? tarixi: 19 dekabr 2019.
- ↑ "Ad agency joins up with AOL for marketing surveys" (ing. ). news.google.com. 29 iyul 1999. 2025-08-14 tarixind? arxivl??dirilib. ?stifad? tarixi: 18 noyabr 2019.
- ↑ Matthew Kates. "Making digital and traditional marketing work together" (ing. ). econsultancy.com. 17 aprel 2013. 25 noyabr 2013 tarixind? arxivl??dirilib (#archive_missing_url). (#cite_web_url); (#accessdate_missing_url)
- ↑ 1 2 "Marketing & advertising" (ing. ). iccwbo.org. 17 oktyabr 2015. 2025-08-14 tarixind? arxivl??dirilib. ?stifad? tarixi: 20 dekabr 2019.
- ↑ Claire Brinkley. "Digital marketing is growing in Australia, but so is the skills gap" (ing. ). econsultancy.com. 18 oktyabr 2012. 21 oktyabr 2012 tarixind? arxivl??dirilib (#archive_missing_url). (#cite_web_url); (#accessdate_missing_url)
- ↑ "Worldwide Ad Growth Buoyed by Digital, Mobile Adoption" (ing. ). eMarketer. 25 sentyabr 2013. 12 noyabr 2013 tarixind? arxivl??dirilib. ?stifad? tarixi: 20 dekabr 2019.
- ↑ "Connected Commerce Is Creating Buyers Without Borders" (ing. ). The Nielsen Company. 2- yanvar 2013. 2025-08-14 tarixind? arxivl??dirilib. ?stifad? tarixi: 20 dekabr 2019.
- ↑ "Google Trends" (ing. ). Google. ?stifad? tarixi: 20 dekabr 2019.
- ↑ International Chamber of Commerce. "Digital Marketing Communication" (ing. ). iccwbo.org. 2025-08-14 tarixind? arxivl??dirilib. ?stifad? tarixi: 20 dekabr 2019.
- ↑ 1 2 Nielsen. "WHAT ARE CONNECTED SHOPPERS DOING AND NOT DOING ONLINE?". nielsen.com (ing. ). The Nielsen Company. 2 mart 2016. 2025-08-14 tarixind? arxivl??dirilib. ?stifad? tarixi: 7 yanvar 2020.
- ↑ 1 2 Maw-Liann Shyu; Wan-Ju Chiang; Wen-Yuan Chien; Sheng-Liang Wang. "Key Success Factors In Digital Marketing In Service Industry and the Development Strategies: A Case Study On Fleur DE Chine At Sun Moon Lake" (PDF). The International Journal of Organizational Innovation. 1 July 2015. 22 September 2021 tarixind? arxivl??dirilib (PDF).
- ↑ Nielsen. "CONNECTED COMMERCE IS CREATING BUYERS WITHOUT BORDERS". nielsen.com (ing. ). The Nielsen Company. 20 yanvar 2016. 2025-08-14 tarixind? arxivl??dirilib. ?stifad? tarixi: 7 yanvar 2020.
- ↑ Louise Hogan. "Why Retailers Need a Strong Online Presence" (ing. ). Real World Analytics. 6 iyun 2017. 2 yanvar 2020 tarixind? arxivl??dirilib. ?stifad? tarixi: 2 yanvar 2020.
- ↑ Maria Teresa Pinheiro Melo Borges Tiago, Jose′ Manuel Cristo′va?o Ver?′ssimo. Digital marketing and social media: Why bother? (PDF). Kelley School of Business,Indiana University. Elsevier Inc. 2014.
- ↑ C.Holmberg, E.Chaplin. Adolescents' presentation of food in social media: An explorative study. Elsevier Ltd. 2016.
- ↑ "TOPS OF 2015: DIGITAL". nielsen.com (ing. ). The Nielsen Company. 17 dekabr 2015. 2025-08-14 tarixind? arxivl??dirilib. ?stifad? tarixi: 7 yanvar 2020.
- ↑ Damianos P.Sakas Dimitrios, Nasiopoulos K.Dimitrios, Androniki Kavoura. The Development of Facebook's Competitive Advantage for Brand Awareness. Elsevier Ltd. 2016.
- ↑ 1 2 Mesude Canan ?ztürk. Dijital ?leti?im ve Yeni Medya. Eski?ehir: Anadolu üniversitesi. 2013.
- ↑ Radu Ioan Mogo?. Digital Marketing for Identifying Customers' Preferences -- A Solution for SMEs in Obtaining Competitive Advantages (PDF). International Journal of Economic Practices & Theories. 5. 2015.
- ↑ Ashish Kumar, Ram Bezawada, Rishika Rishika, Ramkumar Janakiraman, P.K. Kannan. From Social to Sale: The Effects of Firm-Generated Content in Social Media on Customer Behavior (PDF). Journal of Marketing. 2015.
- ↑ 1 2 Albert van Niekerk. Strategic management of media assets for optimizing market communication strategies, obtaining a sustainable competitive advantage and maximizing return on investment: An empirical study. 3. Journal of Digital Asset Management. 2007.
- ↑ Simon Hudson,Li Huang, Martin S.Roth, Thomas J.Maddend. International Journal of Research in Marketing: The influence of social media interactions on consumer–brand relationships: A three-country study of brand perceptions and marketing behaviors. Elsevier Ltd. 2016. s?h. 27-41.
- ↑ Loredana PATRUTIU BALTES. Content marketing - the fundamental tool of digital marketing. Economic Sciences Vol. 8 (57) No. 2 (PDF). Bulletin of the Transilvania University of Bra?ov. 2015.
- ↑ John W.H. "ICC Advertising and Marketing Communications Code". iccwbo.org (ing. ). INTERNATIONAL CHAMBER OF COMMERCE. Archived from the original on 2025-08-14. ?stifad? tarixi: 9 yanvar 2020.
- ↑ Samuel Gibbs. "Facebook's new opt-out for tracking ads is not enough, says privacy expert" (ing. ). Guardian. 18 sentyabr 2015. 2025-08-14 tarixind? arxivl??dirilib. ?stifad? tarixi: 9 yanvar 2020.
- ↑ Vishwa P. Mahanta. "COLLABORATING WITH DIGITAL AGENCIES USING A SHARED TECHNOLOGY PLATFORM" (PDF). hcltech.com (ing. ). HCL Technologies. Aprel 2014. 2025-08-14 tarixind? arxivl??dirilib (PDF). ?stifad? tarixi: 9 yanvar 2020.
- ↑ Liz Morrell. "People-based marketing is the strategy of the future, new report claims". marketingtechnews.net (ing. ). Marketing Tech News. 5 may 2016. 27 January 2017 tarixind? arxivl??dirilib. ?stifad? tarixi: 9 yanvar 2020.
- ↑ Angella J. Kim, K.P. Johnson. Computers in Human Behavior: Power of consumers using social media: Examining the influences of brand-related user-generated content on Facebook. May 2016. s?h. 98-108.
- ↑ Editors of Reuters. "Global spending on digital marketing nears $100 billion: study". reuters.com (ing. ). Reuters. 24 sentyabr 2018. 2025-08-14 tarixind? arxivl??dirilib. ?stifad? tarixi: 9 yanvar 2020. ([[:Category:|link]])[[Category:]]
- ↑ "Global Marketing Index, June 2015: Digital and Mobile Continues to Dominate Share of Marketing Budgets". warc.com (ing. ). World Economics. ?yun 2015. 2025-08-14 tarixind? arxivl??dirilib. ?stifad? tarixi: 9 yanvar 2020.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Stephen Whiteside. "Five digital marketing lessons from comScore". warc.com (ing. ). World Economics. Yanvar 2016. 2025-08-14 tarixind? arxivl??dirilib. ?stifad? tarixi: 9 yanvar 2020.
- ↑ Maria Johnsen. The Future of Artificial Intelligence in Digital Marketing: The next big technological break. Maria Johnsen. 2017. s?h. 99. ISBN 9781976001062.
- ↑ George Edward Belch, Michael Belch. Advertising and Promotion. An Integrated Marketing Communication Perspective. McGraw-Hill Education. 2011. s?h. 99. ISBN 978-0073404868.
- ↑ Chris Fill, Graham Hughes, Scott De Francesco. Advertising: Strategy, Creativity and Media. London: Pearson Education. 2012. ISBN 9780273760894.
- ↑ Nielsen (17 December 2015). "Tops of 2015: Digital". Nielsen Insights Media and Entertainment. Nielsen. Retrieved 24 March 2016.
