浙江有什么城市

Vilyam Ceyms
ing. William James
Do?um tarixi	11 yanvar 1842(2025-08-14)[…]
V?fat tarixi	26 avqust 1910(2025-08-14)[…] (68 ya??nda)
V?fat s?b?bi	ür?k ?at??mazl???
?stiqam?ti	praqmatizm
?sas maraqlar?	f?ls?f?, psixologiya
T?sirl?nib	Blez Paskal, Ralf Uold Emerson
Vikianbarda ?laq?li mediafayllar

百度 如果我们考虑到贸易结构的因素，中国实际的贸易加权平均税率只有%，这不仅仅低于其它的金砖国家，而且是非常接近发达国家，美国贸易加权的实际进口关税是%，欧盟是3%，澳大利亚是4%。

Vilyam Ceyms (11 yanvar 1842^[…] – 26 avqust 1910^[…]) — psixologiyada Funksionalizm c?r?yan?n?n Amerikal? qurucusu, praqmatizmin banisi, Amerikal? filosof v? psixoloq.

H?yat?

James v? qarda?? roman yazar?, t?nqid?i Henri James, z?ngin v? bir ail?d? dünyaya g?lmi?dir. Onlar?n atas? ilahiyyat?? v? filosof Henri James u?aqlar?n?n t?hsilin? b?yük ?h?miyy?t verirdi. Nyu-York, Bulon (Fransa), Cenevr?, ?ngilt?r?, Almaniya v? ?taliyada t?hsil alm??d?r. Atas?n?n f?ls?f? v? ilahiyyat sah?sind?ki g?rü?l?ri Ceymsin t?rbiy?sin? b?yük t?sir g?st?rmi?dir. Atas? zehni azadl???n vacibliyin? inan?rd? v? ?vladlar?n? buna uy?un b?yüdürdü. Ceyms t?nqidi yana?man? m?hz bu t?rbiy? say?sind? qazanm??d?r. Atas? ?vladlar?n?n pe?? sahibi olmaq v? pul qazanmaq ü?ün he? bir m?cburiyy?tinin olmad???n? dü?ünürdü. Buna baxmayaraq Ceymsin mara??n?n elm? y?n?lm?sin? ?al???rd?. Ceyms 15 ya??nda olanda atas? ona mikroskop h?diyy? etdi. Ceyms 18 ya??nda olanda r?ssam olmaq m?qs?dil? Amerikal? r?ssam Villiam M. Hant-dan r?ssaml?q d?rsl?ri alma?a ba?lad?. Alt? aydan sonra r?ssaml?q d?rsl?rind?n imtina etdi. 1861-ci ild? Harvard Universitetind?ki Laurense Elm M?kt?bin? daxil oldu. Bu m?kt?bd? o, kimya, anatomiya v? b?nz?ri f?nl?r üzr? d?rsl?r ald?. Daha sonra nevrotik bir x?st?liy? tutuldu. Q?sa bir müdd?td?n sonra is? kimyadan imtina etdi. Harvard Tibb M?kt?bind? qeydiyytadan ke?di. Tibbi ara?d?rmalar?na bir illik fasil? ver?r?k t?bi?t t?dqiqat??s? Louis Agassizin ba???l??? il? Amazonda h?yata ke?iril?c?k axtar?? qrupuna d?niz heyvanlar?n?n nümun?l?rini toplamaq m?qs?dil? i??i olaraq qat?ld?. G?zinti zaman? x?st?l?ndi v? Tibb M?kt?bin? bir yar? il müdd?tin? qay?td?. 1867–68-ci ill?rd? o, Almaniyada enerjinin qorunmas? prinsipini ortaya qoyan fizioloq v? fizik olan Hermann von Helmholtz, patoloq Rudolf Virchou v? XIX ?srd? tibbd? t?crübiliyin qurucusu olan Claude Bernard kimi ?h?miyy?tli elm adamlar?n?n d?rsl?rind? i?tirak etdi. Bundan ?lav?, d?vrün psixoloji v? f?ls?fi ?s?rl?ri, xüsusil? Kant?? idealist v? relativist ?arlz Renouvierin ?s?rl?rini oxudu. Ceymsin ??xsiyy?tinin v? intellektual h?yat?n?n d?nü? n?qt?l?rind?n biri Renouvier il? olan tan??l??? idi. 1869-cu ilin iyununda Harvard Tibb M?kt?bini bitirdikd?n sonra ruhi depresiyaya u?rad?. H?tta intihar haqq?nda dü?ünm?sin? s?b?b olan bu b?hran onu h?kimlik f?aliyy?tin? ba?lamas?na mane oldu. 1872-ci il? q?d?r Ceyms atas?n?n evind? müxt?lif ?s?rl?r oxumaqdan v? ara-s?ra kitab t?qdimatlar?ndan ba?qa he? n? etm?y?r?k yar? x?st? h?yat? ya?ad?. Renouvierin azad irad?y? dair olan yaz?lar?n? oxuyaraq ?z ifad?si il? "azad irad?y? s?yk?n?n ilk q?rar?m azad irad?y? inanmaq olacaqd?r" dey?r?k bu b?hrandan qurtuldu.

Elmi f?aliyy?ti

U. Ceyms 1861-ci ild? Harvarddak? Lawrence Elm M?kt?bin? daxil oldu. O, burada kimya d?rsl?ri al?rd?. Kimya il? olan t?crüb?si, u?aq ya?lar?nda evd? sirli mayel?r vasit?sil? h?yata ke?irdiyi v? b?z?n t?hlük?li partlay??lara s?b?b olan s?naqlardan ibar?t idi. ?ox ke?m?d?n Ceyms maraq v? qay?? t?l?b ed?n laboratoriya i?l?rin? olan h?v?sini itirm?y? ba?lad?. Bu d?vrd? h?yat?nda b?yük t?siri olan nevrotik bir x?st?likd?n ?ziyy?t ??kirdi. Bel?likl?, q?sa müdd?td?n sonra kimya t?hsilini dayand?rd?. Ceyms h?m elmi h?m d? iqtisadi c?h?td?n ?lveri?li olmas? bax?m?ndan 1864-cü ild? Harvardda tibb t?hsili alma?a ba?lad?. 1865-ci ild? zoololoq Louis Agassiz d?niz heyvanlar?n? toplamaq ü?ün Braziliyaya gedirdi. Ceyms bu sah?y? olan istedadlar?n? k??f etm?k ümidi il? pulsuz bir k?m?k?i kimi bu s?f?r? qo?uldu. S?f?r Ceymsin ümid etdiyi kimi getm?mi?, g?rdüyü i?l?r is? onun mara??na s?b?b olmam??d?. Ceyms s?yah?tin b?yük bir hiss?sini d?niz tutulmas? il? ke?irdi. H?tta o bu s?f?rd? ?i??k x?st?liyin? bel? tutuldu. U. Ceyms bu sah? il? m???ul olma??n onun h?yat t?rzin? uy?un olmad???n? ba?a dü?dü. Biologiyan?n t?l?b etdiyi münt?z?m t?snifata da d?z? bilmirdi. Kimya v? biologiyan?n t?l?b etdiyi t?crüb?l?r sonradan psixologiyada da eksperimentd?n uzaq durmas?n?n bir ?lam?ti idi. 1865-ci ild? etdiyi s?yah?td?n sonra Ceyms tibbi ara?d?rmalar?na h?v?ssiz ??kild? davam etdirdi. Ancaq s?hh?tind?ki probleml?r yenid?n ?zünü g?st?rm?y? ba?lad?. ?i??k x?st?liyi g?z z?ifliyin? s?b?b oldu v? o, bel a?r?s?ndan ?ziyy?t ??kirdi. Buna g?r? oxumaq ??tinl??mi?, x?st?xanada v? laboratoriyada ayaq üst? apard??? t?crüb?l?r ?ziyy?t verm?y? ba?lam??d?. O zaman bel a?r?lar?n?n müalic?si m?qs?dil? mineral su hamam? q?bul etm?k ü?ün almaq Avropaya gedirdi. Buna g?r? Ceyms 1867-ci ild? Almaniyaya getdi. Sa?laml??? ü?ün att??? bu add?mda alman dilini inki?af etdirm?yi d? ümid edirdi. G?zl?ri sa?ald? v? o zaman Almaniyada inki?af ed?n fizioloji y?nümlü ruh elmi diqq?tini ??kdi. ?lk olaraq Vilhelm Vundtun ad?n? e?itdi v? Heidelbergd? Vundt v? Helmholtza ba? ??km?y? c?hd etdi. Berlind? Bois-Reymondun mühazir?l?rind? i?tirak etmi? v? yeni t?snifatland?r?c? ruh elminin izahedici gücü il? t?sirl?ndi. Ceyms Berlin Universitetind? fiziologiya d?rsl?rini davam ed?r?k, zaman?n "Psixologiyan?n yeni bir elm sah?sin? ?evrildiyi zaman" oldu?unu bildirdi. Kembric? qay?dan zaman Ceyms bir q?d?r sa?alm??d?. Lakin ruhi bax?mdan ??kü? v?ziyy?ti davam edirdi. U. Ceymsin emosional bax?mdan sa?almas?nda Frans?z filosofu ?arl Renouvierin 29 aprel 1870-ci ild? yazd??? s?rb?st irad?y? dair essenin b?yük t?siri olmu?dur. Ceymsin ruhi v?ziyy?ti yava? olmas?nda baxmayaraq dayanmadan sa?al?rd?. 1869-cu ild? Harvarddan tibb d?r?c?si il? m?zun oldu. 1872-ci ild? Harvard?n rektoru ?arlz Eliot, Ceymsd?n fiziologiya d?rsl?rinin yar?s?n? t?dris etm?sini ist?di. U. Ceyms is? depressiyadan tam xilas olmad???n? v? bu d?rsin g?tir?c?yi m?suliyy?ti üz?rin? g?tür? bilm?y?c?yini hiss etdi. Bir illik istirah?t m?qs?dil? Avropaya getdi. Geri qay?danda is? i?i q?bul etdi. H?tta g?l?n il d?rsin yar?s?n? deyil, ham?s?n? icra etm?yi ist?di. Ceyms ?mrü boyu ilk olaraq Harvard professoru olaraq tan?nd?.

Psixologiyan?n prinsipl?ri

William James 1878-ci ild? n??riyyat?? Henri Holt il? psixologiya m?vzusunda kitab yazma?a raz? oldu. Alman, ?ngilis v? Frans?z ?d?biyyat? il? yax?ndan ?laq?li oldu?u ü?ün ?yr?nm?yin asan olaca??n? dü?ün?r?k Henry Holt-a iki ild? ba?a vuraca??n? v?d etdi. Ancaq 1880-ci ild? yeni yazma?a ba?lam??d?. 1990-c? il? q?d?r psixologiya il? ba?l? müxt?lif jurnallarda yaz?rd?. Onlar? m?tnin hiss?l?ri kimi toplayaraq 1890-c? ilin yanvar?nda Holt-a 350 s?hif?lik ?lyazma g?nd?rib, kitab?n q?sa bir b?lüm oldu?unu, qalanlar?n?n is? tezlikl? g?nd?ril?c?yini bildirdi. 1890-c? ill?rin sonlar?na yax?n psixologiya prinsipl?ri iki qal?n cildd? n??r olundu. 12 illik bu ara?d?rma Ceymsi ?ox ?eyl? üst?l?di v? na?ir? g?nd?rdiyi son m?ktubunda ?zünü s?ri?t?siz kimi t?svir ed?r?k dedi: kimse he? kim kitab?n g?rünü?ünd?n daha iyr?nc deyil. 1000 s?hif?d? he? bir m?vzu n?z?rd?n ke?irm?y? d?ym?z! Daha on ilim olsayd?, 500 s?hif?d? yaza bil?rdim.

Psixologiya Prinsipl?ri psixologiya dünyas?nda b?yük t??ssürat yaratd? v? ?ngilis dilind? ?n ?ox sat?lan psixologiya m?tnin? ?evrildi. Kitab?n n??ri psixologiya tarixi ü?ün b?yük ?h?miyy?t da??y?r. Minl?rl? t?l?b?nin fikirl?rin? t?sir etdi v? bir ?ox ara?d?rmaya ilham verdi. Bundan ?lav?, AB?-d?ki strukturist psixoloqlar, strukturist r?yind?, funksionalizm m?kt?binin istiqam?tini g?türdü. Kitab?n birinci cildi bioloji t?m?ll?rl? ba?lay?r. Zehni f?aliyy?tin sinir sisteminin f?aliyy?tind?n qaynaqland???n? v? buna b?nz?r reaksiyalar?n ba?lan??c meydana g?lm?sind?n sonra daha asan oldu?unu s?yl?di. Bu, v?rdi?l?ri zehni h?yat ü?ün vacib edir. Birinci cildin qalan h?cmi psixologiya v? t?dqiqat metodlar? m?vzusu il? davam edir. ?kinci cild; sensor davran??, qavray??, inam, dü?ünc?, instinkt, irad?, hipnoz v? psixogenez.

?nstinkt v? v?rdi?l?r

Ceyms insan davran???n?n instinkt v? v?rdi?l?rd?n t?sirl?ndiyini qeyd edtmi?dir. Ceyms Dostlar? il? birlikd? olark?n insan?n daxilind? haz?rlad??? "bir yer? y????maq", "birlikd? olmaq", "bir-biri il? dala?maq" kimi instinktl?rd?n ibar?t olan bir siyah?dan b?hs etmi?dir. V?rdi?l?r v? duy?ular kimi fenomenl?r instinktl?rl? qar??l?ql? ?laq?d?dir v? t?crüb?l?rd?n as?l? olaraq instinktl?rd? d?yi?iklikl?r ola bil?r.

Ceymsin fikrin? g?r? v?rdi?l?r s?rb?stliyimizi instinktl?rimizd?n daha ?ox m?hdudla?d?r?r. T?krar fizikan?n oldu?u kimi fiziologiyan?n da ?sas elementl?rind?n biridir. Sinir sisteminin f?aliyy?tin? g?r? t?krarlanan f?aliyy?tl?r zaman ke?dikc? daha asan olur v? daha az diqq?t t?l?b edir. Ceyms? g?r?, ?yr?nil?n davran??lar?n bütün insanlar t?r?find?n t?krarlanmas? c?miyy?tin bir yerd? olmas?na s?b?b olur. Lakin ??tin v?ziyy?td? olan insanlar?n v?ziyy?tl?rini d?yi?? bilm?m?l?rinin s?b?bi d? m?hz v?rdi?l?rdir. O, v?rdi?l?ri "d?nm? ?arx?" adland?rd?. ??xsiyy?t 30 ya??na q?d?r formala??r. Bundan sonrak? f?aliyy?tl?r is? v?rdi?l?r toplusudur.

?üurun ax???

Vilhelm Vundtun ?üur anlay???na qar?? ??xan Ceyms eyni ax?nt?ya iki d?f? daxil olma??n mümkün olmad???n? s?yl?y?n Yunan filosofu Efesli Heraklit? istinad ed?r?k ?üurun daim h?r?k?td? olan bir m?fhum oldu?unu bildirdi. ?üur bir yerd? dayanmayan v? yeni v?ziyy?tl?rl? qar??la?araq yeni b?lg?l?r? axan ?ay kimidir. Davaml?d?r v? par?alara b?lünm?zdir. Zaman v? m?kan bir bütün hal?ndad?r. Vilhelm Vundtun daxili mü?ahid?y? qar?? ??xmas?n?n s?b?bl?rind?n biri d? budur: ?üurlu dü?ünc? davaml? bir ax?n i?ind? oldu?undan, dayand?r?laraq qurulu?una z?r?r verm?d?n t?dqiq edil? bilm?z.

M?nlik anlay???

Vilyam Ceymsin fikrin? g?r?, m?nliyin ü? t?r?fi var. ?zünün 3 t?r?fi; a) Maddi ?z v? ya m?nlik, b) Sosial ?z v? m?nlik, c) M?n?vi ?z v? m?nlik. Maddi m?nlik ??xsiyy?tin ?zün? m?xsus v? ?zünd? olan h?r bir ?eyi ?hat? edir. Buraya b?d?ni, paltar?, ail?si, ma??n?, bank hesab? kimi m?fhumlar daxildir. Burada ?sas h?d?f insan?n ba?qalar? il? v? maddi ?eyl?rl? eynil??dirilm?sidir. Eynil??diril?n m?fhum d?yi?irs?, insan?n ?zü d? d?yi??r. M?s?l?n, itirdiyimiz t?qdird? bundan m?nliyimiz d? t?sirl?nir. N?tic?d? ail?vi m?nliyimiz d? yox olacaqd?r. Sosial m?nliy? g?ldikd? is? U. Ceyms h?r birimizin oldu?umuz v?ziyy?t, m?vqe, zaman v? m?kana uy?un maskalardan istifad? etdiyimizi bildirmi?dir. M?s?l?n; ail? m?nliyi, qrup m?nliyi, dostluq m?nliyi v? s. ?nsanlar oluqlar? v?ziyy?t? uy?un rollar?n? q?tiyy?tli davran??larla nümayi? etdirirl?r. Bununla yana?? bir-birl?rini f?rqli mühitd? tan?yan insanlar ba?qa bir v?ziyy?tl?rd? bir-birl?rini izl?dikl?ri zaman f?rqli bir sosial m?nliy? sahib olduqlar?n? g?rdükd? t??ccübl?nirl?r. Bunun s?b?bi, insanlar?n ?vv?ll?r bir-biril?rini f?rqli mühitl?rd? tan?malar?d?r. Ceyms m?n?vi m?nliyimizin subyektiv oldu?unu eyni zamanda ?zümüzü nec? qiym?tl?ndirdiyimizi v? nec? qavrad???m?z? mü?yy?n etdiyini bildirmi?dir. Qabiliyy?t, maraq, fikir, q?rar v? münasib?tl?rimizi ?z daxilimizd? m?xfi olaraq qiym?tl?ndirm?yimiz m?n?vi m?nliyimiz? daxildir. M?nliyin bu ü? istiqam?ti "T?crübi m?nlik" adlanan bir bütünü t??kil edir.

?zün? h?rm?t (M?nlik ehtiram?)

U. Ceyms m?nliyin t?bi?tin? dair t?dqiqat aparark?n "?zün? h?rm?t" v? ya "m?nlik ehtiram?" anlay???n? ortaya qoydu. Bu m?vzuda bir düstur haz?rlad? v? bu, ??xsiyy?tin qiym?tl?ndirilm?si m?vzusunda haz?rlanan ilk düsturlardan biridir. Bu düstur a?a??dak? kimidir:

U?ur / Arzular = ?zün? h?rm?t

Bu düsturla Ceyms ist?k, arzu, u?ur, müv?ff?qiyy?t, h?d?f v? m?qs?din t?kba??na ?zün? h?rm?t? t?sir ed? bilm?y?c?yini bildirm?k ist?yirdi. ?zün? h?rm?ti insan?n ?zü il? uzla?ma hal?, ist?kl?rini realla?d?ra bilm?si y?ni u?urun ist?kl?rin? nisb?tin? b?rab?rdir. M?s?l?n, sizin dünyan?n ?n r?ssam? olmaq kimi bir arzunuz var idi. Lakin indi ki?ik bir m?kt?bd? r?sim mü?llimi olaraq f?aliyy?t g?st?rirsiniz. Bu, v?ziyy?t m?nlik ehtiram?n?za t?sir edib, ?zünüz? olan h?rm?tinizi azalda bil?r. Ceymsin bu düsturuna g?r? xo?b?xt olan insan h?yata bax??? h?r zaman real olan, h?tta orta müv?ff?qiyy?t d?r?c?sind?n bel? bir pay ??xararaq ?zünü d?y?rli hesab ed?n insand?r.

Azad irad?

Vilyam Ceyms g?ncliyind? bir b?hran ya?am??d?r. Bu b?hran günümüzd? "yaranma b?hran?" b?hran? adlan?r. Bu d?vrd? o, ?zünün elmi t?r?fini v? elmi n?qteyi-n?z?rini bir yük olaraq g?rm?y? ba?lad?. Apard??? t?dqiqatlar onu insan t?bi?ti il? ba?l? bir s?ra n?tic?l?r? inand?rm??d?. ?nsan?n s?b?b v? n?tic? prinsipl?ri daxilind? m?vcud olan mür?kk?b bir mexanizm oldu?una inan?rd?. Bu dü?ünc?l?r onu intihar fikrin? v? nevrotik simptomlar?n inki?af?na s?vq edirdi. Ceyms filosof Charles Renouvierin azad irad?y? dair yazd??? bir ne?? m?qal?ni oxuyaraq bel? bir anlay???n m?vcudlu?una inanm??d?. Bel?likl?, azad irad?y? güv?nib ?z irad?sind?n istifad? ed?r?k ?zünü sa?alda bil?c?yini dü?ünm?y? ba?lad?. Azac?q da olasa o, bu dü?ünc? il? ?zünü sa?altma?? bacard?.

Ceymsin bu ya?ad?qlar? onun obyektiv v? subyektiv perspektivl?ri aras?ndak? münaqi??ni ?ks etdirirdi. Elm obyektivdir v? xarici mü?ahid? t?l?b edir, insan?n h?yat? is? subyektivdir v? daxili mü?ahid? t?l?b edir. U. Ceyms azad irad? anlay???n? m?nims?mi?dir. Lakin bu yana?ma elmi bir yana?ma deyil. Bu bax?mdan o, psixologiyan?n bir elm olaraq azad irad?y? dair suallara cavab ver? bilm?y?c?yini bildirmi?dir. Bu metafizik bir problemdir v? elmi t?dqiqatlarla cavabland?r?la bilm?z. Ceymsin fikrin? g?r?, elmi psixologiya davran???n irsi ?lam?tl?r, instinktl?r v? ya v?rdi?l?rl? ?laq?l?ndiril?c?yini müdafi? ed?rs?, bu hal metafizik m?s?l?l?r? aid olmad??? müdd?tc? do?rudur.

Ceyms Lanc n?z?riyy?si

Me??d? bir ay? g?rdüyümüz zaman instinktiv olaraq qorxdu?umuz ü?ün qa??r?q. U. Ceyms bel? bir izah? q?bul etmir. Onun fikrin? g?r?, qorxdu?umuza g?r? deyil, qa?d???m?za g?r? qorxuruq. Y?ni, bu proses t?rsin? ba? verir. Bu n?z?riyy? Ceymsd?n ba?qa Karl Lange adl? danimarkal? fizioloq t?r?find?n iddia edildiyi ü?ün "Ceyms Lange n?z?riyy?si" adland?r?ld?. H?r ikisinin ortaya qoydu?u fikir davran???n emosiyalar? t?yin etm?sidir. Ba?qa s?zl?, insan?n davran???nda emosional münasib?tl?r d? vard?r. Bu fikr? istinad ed?n bir ?ox nümun? ver? bil?rik. S?h?r yuxudan duranda yava?-yava? ona q?d?r say?r?q v? güzgüd? ?zümüz? t?b?ssüm edirik. Bel?likl?, bütün gün sevincli insanlarla qar??la??r?q. Oscar Hemmerstein xatir?l?rind?, qorxdu?u zaman ??n bir melodiya s?yl?diyini v? qorxusunun bir müdd?t sonra ke?diyini qeyd etmi?dir. ?ngilisl?rin atalar s?zünd? oldu?u kimi: "C?sar?tli davran, ?zünü c?sar?tli hiss ed?rs?n".

"Ceyms Lange n?z?riyy?si" emosiyalar m?vzusunda geni? t?dqiqatlara s?b?b oldu. Emosiyalara dair müasir n?z?riyy?l?ri "Ceyms Lange n?z?riyy?si"nd?n daha mür?kk?bdir. H?tta bu n?z?riyy?nin h?mi?? do?ru olmad???n? dey? bil?rik. Bununla birlikd?, emosional v?ziyy?tin formala?mas?nda davran???n rolu dan?lmazd?r.

Din? dair t?dqiqatlar?

Principles-i tamamlad?qdan sonra Ceymsin psixologiyaya mara?? azalma?a ba?lad?. U. Ceyms AB?-d? ilk psixologiya laboratoriyas?n?n qurucusudur lakin, laboratoriyada i?l?m?kd?n he? d? m?mnun deyildi. F?ls?f? v? din suallar?na nisb?t?n psixoloji suallar? ona daha cans?x?c? g?lmi?di. Tanr?n?n t?bi?ti v? varl???, onun ?lm?zliyi, azad irad? v? determinizm, h?yat?n m?nas? il? ba?l? apard??? t?dqiqatlarda ke?mi? dü?ünc?l?r ü?ün d?lil axtarmaq yerin? yeni n?tic?l?r ?ld? etm?y? ?al??m??d?r. O, 1880-ci ill?rin sonlar?nda ?xlaq v? din d?rsl?rinin t?drisin? ba?lad?. Apard??? ara?d?rmalar?n sonunda, ?lümd?n sonrak? h?yat?n sübut edil? bilm?y?c?yi q?na?tin? g?ldi. Ancaq Ceymsin fikrin? g?r?, dini t?crüb?nin varl??? ilahi varl???n g?st?ricisi idi. O, azadl??? m?fhumlar?n t?sadüfd?n ir?li g?l?n mü?yy?n bir q?rars?zl?q hesab edirdi. Ba?qa s?zl?, ke?mi? v? indiki zaman g?l?c?yin nec? olaca??n? qa??lmaz olaraq mü?yy?nl??dirm?mi?dir. Ceyms 1893–1903 ill?r aras?nda müxt?lif esse v? mühazir?l?rd? fikirl?rini ifad? etmi?, daha sonralar is? onlar? bir ne?? kitabda toplam??d?r. Bunlardan ?n ?h?miyy?tlisi "The Will to Believe and Other Essays in Popular Philosophy" adl? ?s?ridir.

T?bii din? dair Gifford konfranslar?n? verm?k ü?ün Edinburq Universitetind?n ald??? d?v?ti 1901–02-ci ill?rd? q?bul ed?n U. Ceyms, bu konfranslar?n haz?rlanmas? ü?ün bir ne?? il ?al??mal? oldu. "Dini t?crüb?nin müxt?lifliyi" adlanan bu konfranslar toplusu dindarlara elm v? elmi metodlarla zidd olmayan, eyni zamanada ?zl?rini müdafi? ed? bil?c?k bir material t?qdim etdi.

F?ls?f?y? dair t?dqiqatlar?

U. Ceyms, 1898-ci ild?, Kaliforniya Universitetind?, sad?c? davran??lar?n n?tic?sini ?sas g?tür?n v? praqmatizm adlanan metodun n?z?riyy?sini bir filosof olaraq, hadis?l?r v? onlar?n h?yat?m?zdak? f?ls?fi c?h?tl?rini izah ed?n bir konfrans h?yata ke?irdi. U. Ceymsin fikrin? g?r? praqmatizmd? ?h?miyy?tli olan prinsipl?r deyil, n?tic?l?rdir. O, f?ls?f?nin "nobyekt n?dir?" sual?n? q?bul etmirdi. Halbuki, praqmatizmin sual? "n?tic?l?r n?l?rdir" d?n ibar?tdir. Bununla birlikd?, Ceyms, h?yat il? birba?a ?aq?li olan konkret m?fhumlara v? ??yalara ?h?miyy?t vermi?dir. Onun s?zl?rin? g?r?, dünya h?l?tam tam bir ??kild? formala?mam??d?r v? davaml? inki?af hal?ndad?r. Ceymsin fikrin? g?r?, dünya il? ba?l? h?r hans? bir n?z?riyy? insan haqq?ndak? t?dqiqatlarda q?ti n?tic?l?r? malik deyils?, bu n?z?riyy? q?bul edilm?m?lidir. Ceyms bu fikirl? raz?la?m?r, ?ksin? praqmatizmin dogmatik olmad???n? iddia edir. O, yaln?z h?yat? birinci yer? qoyur. U. Ceymsin maraqland??? dig?r bir sah? is? bilik n?z?riyy?sidir. Bu n?z?riyy?d? Ceyms ?zünü h?d?f kimi g?türür v? h?yatdak? bir ?ox sah?l?rin q?ti v? mü?yy?n olmad???n? iddia edir. Ceyms m?nal?l??? faydal?l?qla ?laq?l?ndirir. Bu faydal?l?q sad?c? insan?n maddi ehtiyaclar?n? ?hat? etmir. Ceyms dinin metafizik xüsusiyy?tl?rini bilm?diyini qeyd edir. Buna baxmayaraq o, dinin faydal? oldu?unu q?bul edir. U. Ceyms t?crüb?ni v? t?tbiqi n?z?riyy?d?n ?n? qoyaraq daha vacib oldu?unu dü?ünür. Bu bax?mdan t?crübi olan m?fhumu real kimi q?bul edir.

Qad?nlar?n funksional b?rab?rsizliyi

Vilyam Ceyms qad?nlara qar?? g?st?ril?n funksional b?rab?rsizliy? qar?? oldu?unu bildirm?k m?qs?dil? Mari Vayton Kalkins? yüks?k ali t?hsilini bitirm?kd? k?m?k etdi. Bu v?ziyy?t cinsi ayr?-se?kilik v? q?r?zd?n qaynaqlanan probleml?rin h?lli bax?m?ndan ?h?miyy?tlidir. Daha sonra Kalkins, yadda? ara?d?rmas?nda istifad? olunan ikili assosiasiya metodunu inki?af etdir?r?k psixologiyaya ?h?miyy?tli v? davaml? bir xidm?t g?st?rdi.

Kalkins Amerika Psixoloji D?rn?yinin (APA) ilk qad?n prezidenti oldu. 1906-c? ild? AB?-nin ?n yax?? 50 psixoloqu aras?nda 12-ci yeri tutdu. Harvard Universiteti he? vaxt Kalkinsin r?smi qeydiyyata al?nmas?na icaz? verm?di, amma Ceyms onu seminarlar?na q?bul etdi v? Kalkinsi universitet? q?bul etm?k ü?ün xeyli ?al??d?. Universitet bu c?hdl?r? müqavim?t g?st?rdi v? Ceyms Kalkins? bel? yaz?rd?:" Siz v? bütün qad?nlar t??ccübl?ndirmiciliyi u?ur qazanmaq ü?ün kifay?tdir. ümid edir?m v? inan?ram ki, s?yl?riniz bütün mane?l?ri d?f ed?c?kdir. Bu bar?d? ?limd?n g?l?n h?r ?eyi ed?c?y?m". Ceymsin s?yl?rin? v? Kalkinsin u?uruna (Ceyms v? dig?r mü?lliml?r t?r?find?n r?smi olaraq bildirildi) "Harvard Universitetind? indiy? q?d?r g?rdüyümüz ?n parlaq doktorantl?q imtahan?" olmas?na baxmayaraq, Harvard cinsiyy?t s?b?biyl? bir qad?na doktorluq d?r?c?si verm?di. Kalkinsin ya?ad??? adis?l?ri XX ?srin ?vv?ll?rind? qad?nlar?n t?hsil h?yat?nda üzl??dikl?ri ayr?-se?kilik nümun?si olaraq g?r? bil?rik.